TAJUK 5: INOVASI DAN PERUBAHAN DALAM PENDIDIKAN

5.3 STRATEGI PENGAJARAN INOVATIF
5.3.1 Pembelajaran Berasaskan Projek (Project Based Learning / PBL)

Definisi PBL
Proses pembelajaran ini berfokuskan tugasan berdasarkan isi pelajaran yang melibatkan kutipan dan analisis data serta penyediaan satu laporan yang lengkap dan betul secara holistik. Pelajar dapat melalui pengalaman belajar yang kompleks berdasarkan situasi sebenar terhadap permasalahan autentik yang memerlukan pemikiran kritis. Proses pembelajaran memerlukan pelajar mengaplikasi pelbagai sumber maklumat, menentukan dan mengurus sumber, masa dan bahan pembelajaran. Pelajar mempunyai autonomi dalam membina pembelajaran masing-masing dan rasa tanggungjawab dalam diri mereka akan turut meningkat.

Rajah 5.1 : Ciri-ciri PBL

Rajah 5.2 : Langkah-langkah PBL

Kriteria Pemilihan projek PBL
Projek perlu menarik dan bermafaat serta dapat membina
kemahiran baru, namun masih berfokus kepada aktiviti pembelajaran
bukannya pentaksiran .

Peranan Guru dalam PBL

• Membantu pelajar mengenali strategi pembelajaran yang sesuai
• Terapkan kaedah inkuiri – menjana hipotesis, membuat ramalan dan menyelesaikan masalah
• Pastikan pelajar mempunyai pengetahuan tentang projek yang hendak dijalankan
• Alat pengukuran informal
• Aplikasi teknik pengurusan mutakhir
• Wujudkan suasana pembelajaran dan penerokaan
• Menarik perhatian murid-murid terhadap satu-satu topik yang khusus

Apakah kelebihan PBL ?

• Memberi peluang kepada pelajar menjana idea mengenai topik tugasan yang dijalankan.
• Mengajar mereka untuk menerima dan menghormati perbezaaan individu.
• Menggalakkan mereka untuk sedia menanggung risiko dalam berkongsi idea dan pandangan masing-masing.
• Menunjukkan bahawa sumbangan idea mereka dihargai.

5.3.2 Pembelajaran Berasaskan Masalah (PBM)
Konsep PBM

Pembelajaran berasaskan masalah disokong oleh konsep pembelajaran secara kendiri bagi memudahkan para pensyarah dan pelajar melalui proses pembelajaran yang lebih berkesan dan efektif. PBM merangkumi cabaran kepada keadaan penyelesaian masalah sebenar berkaitan topik yang dibincangkan, melibatkan penggunaan akal dan fikiran yang kritikal serta menyeluruh, kemahiran meyelesaikan pemasalahan yang berkaitan, memenuhi keperluan dan disiplin kerja atau tugasan, pembelajaran kendiri, gerak kerja berpasukan dan menguasai kemahiran komunikasi, serta bertanggungjawab dan gigih dalam menyelesaikan sebarang masalah yang berkaitan.

Apakah kemahiran yang diperoleh daripada PBM?
Hasil daripada pendekatan pengajaran berasaskan masalah, pelajar akan dapat :

• belajar menyelesaikan masalah berdasarkan realiti permasalahan yang sebenar.
• menguasai kemahiran pemikiran aras tinggi (high order thinking skills).
• kemahiran menyelesaikan masalah.
• kemahiran mencari maklumat dari pelbagai bidang pengajian.
• kemahiran pembelajaran secara kendiri (Self-Directed Learning Skills).
• kemahiran bekerja secara berkumpulan.
• menguasai kemahiran berkomunikasi yang berkesan.

Rajah 5.3 : Ciri-ciri PBM

Langkah-langkah Pembelajaran Berasaskan Masalah

1. Kemukakan masalah
2. Jelaskan hasil pembelajaran
3. Sediakan persekitaran pembelajaran yang selamat
4. Sediakan bimbingan & strategi “coaching apprenticeship” dan “scaffolding”
5. Sediakan resos pembelajaran (modul pembelajaran, sumber pengayaan/ pemulihan, multimedia)
6. “Debriefing”
7. Penilaian – secara berkumpulan dan individu

5.3.3 Pembelajaran Elektronik
Konsep pembelajaran elektronik Dimensi pembelajaran secara kolaboratif melalui perbincangan atau interaksi secara bersemuka dapat dilanjutkan dan diperluas lagi secara dalam talian selari (synchronous) atau tidak selari. Melalui pendekatan ini juga, pelajar mempunyai masa pembelajaran yang lebih anjal untuk berinteraksi sesama mereka atau dengan pensyarah. Pelajar dapat menjimatkan masa dalam proses pengukuhan fakta perbincangan melalui carian maklumat di internet tanpa perlu meninggalkan sesi perbincangan dalam talian. Infostruktur ICT dalam aspek e-pembelajaran, terdiri daripada tiga komponen utama iaitu perkakasan komputer (sistem server, sistem rangkaian dan komputer pengguna), perisian serta aplikasi e-pembelajaran dan pelbagai kategori pengguna (pengajar, pelajar, pereka bentuk pengajaran, pembangun kandungan dan staf teknikal).

Pendekatan Pembelajaran Elektronik

• Online learning
• Technology based learning
• Web based training
• Computer based training
• Technology enhanced learning
• Computer supported collaborative learning

Bentuk Penyampaian pengajaran dan Pembelajaran

• Cetak seperti jurnal, artikel, rencana, majalah, e-book
• Video seperti klip video, rakaman video, siaran satelit
• Audio seperti rakaman audio dan podcast

Ciri – ciri Pembelajaran Elektronik

• mengikut kadar kendiri pelajar
• mengikut kehendak atau keperluan pelajar
• memenuhi kepelbagaian gaya pembelajaran
• Capaian lebih mudah dan luas
• Perlukan kemahiran komputer dan internet

5.3.4 Pembelajaran Berasaskan Laman Sesawang (PBLS)

Konsep PBLS
PBLS menggunakan gabungan streaming video, penerangan berbantukan power point, penerangan audio dan penyampaian- penyampaian lain dalam proses pengajaran dan pembelajaran. Pembelajaran lebih luas dan kaya dengan sumber pembelajaran yang pelbagai dengan pautan laman berkaitan serta audio dan video. Maklumat pembelajaran, pentaksiran dan perkongsian idea serta pandangan menjadi lebih mudah, pantas dicapai dan dapat disebarkan melalui paparan menerusi laman sesawang.

Fungsi PBLS dalam 7 aplikasi

• Pengumuman real time
• Teks, html, spread sheet, video, powerpoint, fail audio
• Buku gred real time
• Pautan luar (External links)
• Ruang perbincangan maya (Chat rooms)
• Kuiz automatik
• E-mel

5.4 PENGGUNAAN TEKNOLOGI DALAM PENGAJARAN

5.4.1 Penggunaan Teknologi Dalam Pengajaran
Penggunaan teknologi dalam P&P telah dapat meningkatkan kualiti pengajaran. Kewujudan teknologi maklumat dan teknologi multimedia telah memberi kesan yang kuat hingga merubah kaedah dan teknik pengajaran tersebut. Antaranya ialah :

• media tayang seperti powerpoint, video, filem dan papan interaktif. Penggunaan multimedia dalam pengajaran banyak membantu guru untuk mencapai objektif pembelajaran yang telah dirancang.
• Internet dalam pengajaran – penggunaan emel, blog, portal dan laman sesawang memberi ruang untuk guru membimbing dan mengukuhkan pembelajaran.
• Perpustakaan Maya - E-jurnal dan e-buku. Perpustakaan maya membolehkan pelajar mengakses pengkalan data (database) untuk mendapatkan maklumat.
• Web-based learning – Bahan P&P dengan mudah boleh dipaparkan di laman sesawang. Dengan cara tersebut maklumat mudah diakses oleh pelajar.
• Pembelajaran secara atas talian (On-line learning) – Kewujudan rangkaian pendidikan yang berkesan membolehkan pendidikan jarak jauh dilakukan.
• Penggunaan ICT dalam P&P -Pendekatan terbaik yang sebenarnya ialah penggunaan ICT sesuai dengan keperluan murid, serta dapat membuahkan hasil yang diharapkan dalam jangka masa yang munasabah (PPK, 2001).

5.4.2 Impak Teknologi Dalam Pengajaran

1. Meningkatkan kecekapan dan keberkesanan hasil pembelajaran.
2. Penggunaan alat ICT sebagai alat bantu mengajar proses pengajaran dan pembelajaran menjadi lebih menarik dan berkesan.
3. Proses pengajaran dan pembelajaran dapat dijalankan dengan lebih mudah, ringkas dan padat.
4. Pelajar tidak mudah berasa jemu dan bosan.
5. Proses pengajaran dan pembelajaran lebih aktif serta mewujudkan suasana pembelajaran yang menyeronokkan.
6. Guru dapat mempelbagaikan proses pengajaran dan pembelajaran
7. Mempertingkatkan kualiti pengajaran dengan menggunakan pelbagai kemudahan yang terdapat dalam ICT.
8. Membolehkan guru dan pelajar mendapatkan maklumat dan pengetahuan terkini dengan lebih cepat serta efisen.

5.5 PERKEMBANGAN PERSEKITARAN PEMBELAJARAN
Guru pada hari ini berdepan dengan pelajar yang dikenali sebagai generasi internet. Mereka lebih selesa dengan dunia internet dan cekap serta pantas menguasai kemahiran dalam pelbagai unsur baharu dalam internet. Maka persekitaran pembelajaran juga perlu berubah daripada bilik darjah formal kepada bilik darjah maya, seterusnya akan mengubah persekitaran pembelajaran kepada pembelajaran personal.

Jadual 5.1 : Perbandingan PLE, VLE, ILE dan OLE

5.6 REKA BENTUK RESOS

5.6.1 Konsep Reka Bentuk Resos
Rekabentuk resos digunakan untuk membangunkan pelbagai jenis bahan pengajaran dan pembelajaran menggunakan resos tradisional seperti bahan bercetak, bahan 2-D dan 3-D ataupun resos terkini seperti bahan berbantukan komputer melalui pelbagai media audio-visual, pengaksesan maklumat, pembelajaran secara online dan jaringan sosial.
Tujuan Reka Bentuk Resos

• Mendorong murid menanam sifat berdikari sewaktu meneroka bidang ilmu.
• Pembelajaran berpusatkan murid.
• Menggunakan konsep Pembelajaran Masteri.
• Meningkatkan kualiti serta keberkesanan sistem pendidikan keseluruhannya.
• Bahan pengajaran berbantu komputer di pasaran adalah kurang sesuai dan tidak menepati objektif Falsafah Pendidikan Negara kerana pakar komputer yang menghasilkan bahan P&P tidak mahir dalam aspek pedagogi.

Rajah 5.4 : Jenis reka bentuk resos

Model Reka Bentuk Resos

Model Berorientasikan Bilik Darjah

• Guru merancang pelajaran untuk satu atau dua waktu dan menyediakan reka bentuk pengajaran sebelum masuk ke bilik darjah. Contoh-contoh model RP beroreintasikan bilik darjah adalah model Gerlach dan Ely (1980), model ASSURE (1996), model Kemp (1985) dan model Dick dan Reiser (1989).

Model Berorientasikan Produk

• Contoh model yang berorientasikan produk adalah model Van Patten (1989), model Leshin, Pollock dan Reigeluth (1990) dan model Bergman dan Moore (1990).
• Jenis Reka Bentuk Resos
• Berasaskan Teknologi ICT
• Bukan Berasaskan Teknologi ICT
• Bahan 2-D
• e-buku
• e-majallah
• e-portfolio
• Blogs and Forums
• Bahan 3-D

Model Berorientasikan Sistem

• Contoh model yang berorientasikan sistem adalah model IDI (1973), model IPISD (1975), model Dick dan Carey (1979), model Diamond (1989) dan model Seels dan Glasgow (1990).

Peringkat Reka Bentuk Resos

Untuk memastikan pengajaran yang baik dapat dilaksanakan, reka bentuk resos pengajaran yang sesuai haruslah dipertimbangkan. Peringkat reka bentuk resos ialah:

• Analisis Murid - Merangkumi tiga perkara iaitu ciri-ciri umum, kompentensi khusus peringkat masuk dan gaya pembelajaran. Ciri-ciri umum meliputi umur, tahap, tingkatan dan latar belakang sosioekonomi.
• Nyatakan Objektif - Menyatakan objektif dapat membantu guru dalam merancang resos pengajaran. Pemilihan kaedah, media dan bahan adalah berdasarkan kebolehan murid, dan objektif pengajaran. Oleh kerana kebiasaanya setiap kelas terdiri daripada murid pelbagai kebolehan, berkumpulan dan pengajaran secara kelas. Justeru penggunaan media dan bahan perlulah pelbagai.

Pada peringkat ini terdapat beberapa langkah yang perlu dipertimbangkan antaranya adalah seperti berikut :

1. beri gambaran awal tentang bahan yang akan digunakan
2. penyediaan bahan
3. sediakan persekitaran yang sepadan untuk pengajaran yang menggunakan bahan yang dipilih
4. sediakan murid menerusi set induksi atau pernyataan objektif
5. sediakan pengalaman pembelajaran supaya pengajaran dapat dilaksanakan dengan berkesan dan diingati oleh murid.

• Penglibatan murid - Aktiviti yang boleh dijalankan untuk melibatkan murid ialah seperti latih tubi, latihan, kuiz dan sebagainya. Guru juga boleh melibatkan murid dalam kaedah berkumpulan.
• Penilaian - Nilai dan semak adalah penting untuk melihat keberkesanan sesuatu perkara serta untuk menyediakan langkah-langkah untuk meningkatkan keberkesanannya. Penilaian meliputi pencapaian murid berdasarkan kemahiran, sikap dan objektif.

Ciri-Ciri Rekabentuk Resos
Kos yang berpatutan (boleh juga guna bahan terbuang)

• Mempunyai identiti kebangsaan
• Menepati arahan dan kurikulum
• Bersesuaian dengan pencapaian murid
• Hiasan berpada dan ketepatan teknik

Kelebihan Reka Bentuk Resos

• Mempelbagaikan pengajaran dan pembelajaran
• Guru dan murid boleh mengakses maklumat daripada pelbagai

Sumber

• Sumber maklumat mudah diperolehi
• Menjimat masa
• Pengurusan dan pengemaskinian bahan yang lebih bersistematik
• Murid dan guru tidak jemu

5.7 REKA BENTUK PENTAKSIRAN DAN PENILAIAN YANG INOVATIF

Konsep Penilaian Penilaian merupakan satu proses untuk menghasilkan nilai kuantitatif bagi menentukan peringkat pencapaian dan kedudukan dalam pembelajaran. Ia sebagai satu proses/prosedur yang sistematik bagi membuat pertimbangan dalam mentafsir hasil pengukuran yang bertujuan memberikan maklumat tentang pencapaian akademik, kemahiran atau sikap. Ia merangkumi aspek pengujian dan pengukuran.

Tujuan Penilaian

1. Membantu guru mengetahui keupayaan penguasaan pelajar.
2. Membantu guru membuat perbandingan antara pelajar dengan pelajar mahupun antara satu kelas dengan kelas yang lain.
3. Membuat perbandingan pencapaian pelajar dalam subjek tersebut dengan subjek lain.
4. Menentukan pelajar yang tinggi keupayaan dengan yang rendah pencapaiannya.
5. Membantu guru melakukan pengayaan dan pemulihan.
6. Membolehkan guru menilai bahan dan teknik serta kaedah pengajaran.
7. Meningkatkan keberkesanan pengajaran guru.

Pentaksiran Pembelajaran
Tujuan pentaksiran adalah untuk memastikan pembelajaran berlaku seperti yang dirancang selain membantu guru merancang aktiviti pengajaran dan pembelajaran. Pentaksiran dapat memberikan manfaat kepada guru dan murid dalam bentuk maklum balas bagi meningkatkan pengajaran dan pembelajaran.

Perkembangan Dalam Pentaksiran Pembelajaran
Pentaksiran Prestasi
Menilai perkembangan pembelajaran pelajar secara langsung apa yang dapat dibuat, bagaimana proses dan pengalaman pembelajaran. Proses ini menilai keupayaan pelajar dalam melakukan sesuatu atau menggunakan sesuatu kemahiran dalam menghasilkan sesuatu yang baharu. Pentaksiran dibuat melalui pemerhatian terhadap apa sebenarnya dialami dan dihasilkan oleh pelajar. Pentaksiran prestasi juga dikenali sebagai pentaksiran autentik.

Kelebihan pentaksiran prestasi:

• Merekod apa yang diketahui dan dilakukan oleh pelajar
• Menilai keupayaan pelajar berfikir, membuat analisis, sintesis dan Penilaian
• Memudahkan guru membuat pentaksiran secara individu berdasarkan pemerhatian secara berterusan.
• Memudahkan guru merancang pengajaran berdasarkan keupayaan pelajar.
• Memudahkan pihak sekolah, ibu bapa dan sebagainya memperoleh maklumat terperinci tentang pembelajaran pelajar.
• Memudahkan guru mengurus pengajaran dan pembelajaran dengan lebih bermakna.

Komponen-komponen pentaksiran prestasi:

• Senarai semak perkembangan
• Portfolio pembelajaran
• Laporan pembelajaran

Ciri-ciri pentaksiran prestasi

• Pelajar terlibat dalam aktiviti berbentuk autentik
• Tugasan akan jadi lebih bermakna, berbentuk aplikasi kemahiran, pengetahuan dan integrasi KBKK.
• Bagi mendapatkan tugasan yang baik, penggunaan bahasa dan laras bahasa yang betul perlu digunakan
• Dua bentuk tugasan prestasi iaitu berasaskan projek dan berasaskan produk
• Penekanan diberikan terhadap kedalaman pemahaman dalam melaporkan tugasan

Tugas guru dalam pentaksiran prestasi

• Tentukan matlamat tugasan
• Sediakan hasil pembelajaran yang eksplisit
• Sediakan tugasan berdasarkan keadaan sebenar (real world)
• Sediakan langkah pelaksanaan tugasan yang lengkap bagi membimbing pelajar.
• Bina pentaksiran dalam tugasan iaitu dalam bentuk kontekstual
• Guna borang penilaian agar pentaksiran dilakukan dengan adil dan tepat.

B. Pentaksiran Berasaskan Portfolio
Portfolio ialah satu bentuk bukti proses perkembangan pembelajaran. Penyediaan portfolio merupakan antara keperluan dalam pentaksiran prestasi. Penyediaan portfolio yang sistematik mengandungi ciri-ciri berikut:

CRADLE iaitu:

Collecting - mengutip
Reflecting - refleksi dan catatan jurnal
Assessing - penaksiran
Documenting - mendokumentasi
Linking - perkaitan
Evaluating – penilaian

Ciri-ciri Portfolio yang sistematik

• Komprehensif: Pengumpulan data yang tepat dan pelbagai
• Terancang dan sistematik: Mengandungi perancangan yang baik sebelum dilaksanakan.
• Bermaklumat: Maklumat yang dimasukkan mestilah yang bermakna kepada guru.
• Dibuat khusus: Menepati tujuan dan matlamat penyediaannya.
• Autentik: Maklumat yang dimasukkan berkait rapat dengan tugasan autentik pelajar.

Prosedur pentaksiran portfolio

• Kenal pasti tujuan dan fokus
• Rancang isi
• Reka bentuk analisis
• Sediakan tatacara penyampaian
• Kenal pasti prosedur pengesahan
• Laksanakan model pentaksiran

C. Pentaksiran Kendiri
Pentaksiran kendiri melibatkan pelajar menilai diri sendiri; apa yang telah dipelajari dan bagaimana dia mempelajarinya. Pelajar akan memantau perkembangan dan kemajuan pembelajaran mereka berdasarkan objektif dan hasil pembelajaran.

Langkah-langkah pentaksiran kendiri:

1. Membuat refleksi pengalaman yang lalu
2. Mengingat semula apa yang telah berlaku
3. Menggambarkan semula idea yang telah dipelajari
4. Menyimpan rekod tindakan yang telah diambil
5. Menentukan hala tuju akan datang

Strategi pentaksiran kendiri

• Modeling - menggunakan hasil kerja yang baik sebagai contoh.
• Kemahiran menyoal secara berfokus - pelajar diminta membina soalan untuk mendapatkan maklumat tambahan.
• Pengurusan grafik - bentuk visual yang dapat membantu pelajar menstruktur pemikiran mereka dalam bentuk diagram.
• Membuat refleksi pembelajaran- catatan jurnal tentang apa yang dialami.
• Penilaian rakan sebaya - maklum balas daripada rakan sebaya.
• Senarai semak - untuk mentaksir sikap pelajar, tingkah laku dan tindakan pelajar semasa proses pembelajaran.
• Portfolio digital – penggunaan ICT dalam pentaksiran pembelajaran.
• Aplikasi teknik pentaksiran bilik darjah - menggunakan pelbagai aktiviti penaksiran untuk pembelajaran.

D. Pentaksiran Berasaskan Komputer

• Pentaksiran ini merupakan pentaksiran yang disediakan, ditadbir dan disemak oleh komputer.
• Terdapat perisian khas untuk kegunaan guru.
• Pentaksiran pembelajaran lebih menarik dan boleh mendapat maklum balas secara langsung
• Prestasi pelajar akan ditentukan oleh program komputer berdasarkan aras kesukaran soalan
• Electronic votting system membolehkan guru membuat pentaksiran selepas pengajaran dan pembelajaran selesai
• Tahap penguasaan pembelajaran pelajar dapat diukur dengan cepat dan tindakan susulan dapat dibuat.

Rujukan
Jarvela, S. (2006). Personalised Learning? New Insights into Fostering Learning
Capacity. Persinalising Education – ISBN-92-64-03659-8© OECD 2006.
Mohd Izham Mohd Hamzah & Noraini Atan (2007). Tahap kesediaan guru Sains
dalam penggunaan teknologi maklumat berasaskan komputer dalam
proses pengajaran dan pembelajaran. Jurnal Teknologi. 46(E) Jun 2007;
45-60.